Sağlıklı Spor

Yıllar içinde sporda ani ölüm vakaları; Türk kamuoyu gündemine yazılı ve görsel basında çıkan haberlerle geldi. Özellikle yıldız sporcularda görülen ani ölüm olguları daha çok ses getirdi. Yukarıda resimde verilen yıldız sporcuların hepsi ani ölüm sonucu yaşamlarını kaybettiler. Paintball oyununda 20 yaşındaki Sercan Cömert isimli gencin ölmesi ile sporda ani ölüm konusu yeniden gündeme geldi. Ancak bu da belirli bir dönem için; ilgili ve ilgisiz kişilerin birkaç gün süren yoğun tartışmaları sonucunda gündemden düşmeye mahkûmdu ve sonuçta da öyle oldu.

Sporda ani ölüm vakalarının önlenmesi açısından; Türk kamuoyunun, sporcunun, antrenörün ve yöneticilerin bilgilendirilmesi önem taşımaktadır. Konunun önemini bir kez daha vurgulamak ve bu bilgilendirmeye katkı sağlamak amacıyla aşağıdaki bilgiler sunulmuştur.

Sporda Ani Ölüm: Sportif aktivite sırasında veya takip eden saat içinde herhangi bir travma olmaksızın gerçekleşen ölümleri tanımlamak için kullanılır.

Sportif aktivite sırasında yaşanan ani ölümlerin büyük kısmı kalp (kardiyak) kaynaklıdır. Bunun için “Sporda Ani Ölüm” kavramını “Sporda Ani Kardiyak Ölüm” kavramı ile eş kullanmaktayız Kardiyak kaynaklı olmayan ani ölümlerden ise; metabolizma sorunları, düşük ve yüksek vücut ısısı (hipotermi-hipertermi), elektrolit dengesizliği, anafilaksi, astım krizi, ilaç reaksiyonları ve diğer sistem hastalıkları sorumludur.

Görülme Sıklığı: Sporcularda ani kardiyak ölüm ya da ani ölüm beklenenden daha az oranda görülür. Sporcularda ani kardiyak ölüm oranı, değişik istatistik kaynaklarına göre, 100.000 de 1 ile 10.000 de 1 arasındadır. 30 yaşın altındaki sporcularda ani kardiyak ölüm nedeni olarak hipertrofik kardiyomiyopati ilk sırada yer alırken, 30 yaşın üzerinde koroner arter anomalileri ve arteriosklerotik patolojiler ilk sıradadır.

Risk Grubu: Çabuk yorulma, kalp çarpıntısı, hipertansiyon, kolesterol ve trigliserid yüksekliği, doğumsal kalp rahatsızlığı olan sporcular, egzersiz sırasında ya da sonrasında bayılma, baş dönmesi ve göğüs ağrısı şikayeti olan sporcular ile ailesinde ya da yakın akrabalarında kalp problemine bağlı ölüm ya da 50 yaşından önce ani ölüm vakası olan sporcular risk altındadır. Anabolik steroidler, uyarıcılar, kan dopingi, aşırı alkol tüketimi, kokain kullanımı, ishal, kusma, gripal enfeksiyon ile birlikte aşırı ve ağır egzersiz yapan sporcularda risk artmaktadır.

Sporcunun hikâyesi alınırken aşağıdaki sorular sorulur. “Evet” cevabını veren sporcular risk grubuna alınır.

Antrenman/Egzersiz sırasında ya da sonrasında hiç bayıldınız mı?

Antrenman/Egzersiz sırasında ya da sonrasında baş dönmesi oldu mu?

Antrenman/Egzersiz sırasında ya da sonrasında göğüs ağrınız oldu mu?

Antrenmanda/Egzersizde arkadaşlarınıza göre daha çabuk mu yoruluyorsunuz?

Antrenman/Egzersiz sırasında ya da sonrasında hiç kalp çarpıntınız oldu mu?

Tansiyon yüksekliği, kolesterol yüksekliği var mı?

Kalbinizde üfürüm olduğu söylendi mi?

Ailenizde 50 yaşından önce kalp hastalığından veya aniden ölen oldu mu?

Ailenizde kronik bir hastalık (şeker hastalığı, romatizmal hastalık vb) var mı?

Korunma: Sporcu muayenesi spora yeni başlayanlarda, sezon öncesi dönemde ve özellikle 35 yaşın üzerindeki sporcularda mutlaka yapılması gerekir. Sporda ani ölüm vakalarını önlenebilmesi için bu şarttır.

Sporcu muayenesinin kapsamı maliyet- etkinlik ve zaman açısından birçok ülkede tartışıla gelmiştir. Amerikan Ekolü; sporcunun kişisel ve ailesel öyküsü ile fizik muayenesini yeterli görürken, Avrupa Ekolü; buna elektrokardiyografi (EKG) çekiminin eklenmesini önermektedir. Kişisel olarak; sporcunun/insan hayatının maliyet-etkinlik zaman üçgeninde ölçülemeyecek kadar değerli olduğuna inanmaktayım. Yine tam kan ve rutin biyokimyasal incelemenin hastaneye her başvuran kişiden istendiği ve bu tetkiklerin sistemik sorunlar hakkında bilgi verdiği göz önüne alındığında spora yeni başlayanlardan, ve dönemsel olarak amatör - profesyonel sporculardan istenmesi gerekir.

Sporcu muayenesini aşağıdaki şekilde yapılmasını önermekteyiz.

İlk Adım: Sporcu muayenesinde ilk adım olarak; sporcunun hikâyesi alınmalı, kapsamlı bir fizik muayene yapılmalı, tam kan ve rutin biyokimyasal tetkikleri, akciğer grafisi ve elektrokardiyografisi (EKG) istenmelidir.

İkinci Adım: İlk adımda ciddi bir problem tespit edilen sporcularda ve riskli grupta; EKO, Eforlu EKG ve Ritim Holter EKG yapılmalıdır.

Üçüncü Adım: İkinci adım değerlendirmesi sonucunda ileri tektik yapılmasına karar verilen sporcularda; MR Anjiyo, BT Anjiyo, miyokart perfüzyon sintigrafisi, koroner anjiyografi, elektro fizyolojik çalışma ve genetik araştırma yöntemlerinden birisi/birkaçı tanıya yönelik olarak yapılarak patolojinin kaynağı ortaya konmalıdır.

Kaynaklar

1.Pela G, Bruschi G, Montagna L, Manara M, Manca C. Left and Right Ventricular Adaptation Assessed by Doppler Tissue Echocardiography in Athletes. J Am Soc Echocardiogr. 17(3):205-11, 2004.

2. Beckerman J, Wang P, Hlatky M. Cardiovascular Screening of Athletes. Clin J Sport Med. 14(3):127-33, 2004.

3. Sarto P, Merlo L, Noventa D, Basso C, Pelliccia A, Maron BJ. Electrocardiographic Changes Associated with Training and Discontinuation of Training in an Athlete with Hypertrophic Cardiomyopathy.Am J Cardiol: 93(4): 518-9, 2004.

4. Rich BS, Havens SA. The Athletic Heart Syndrome. Curr Sports Med Rep. 3(2):84-8, 2004.

5. Fragard R: Athlete’s Heart. Heart 89:1455-1461, 2003.

6. Futterman LG, Myerburg R. Sudden Death in Athletes: an Update. Sports Med. 26(5): 335-50, 1998.

7. Maron BJ, Wolfson JK, Ciro E, Spirito P. Relation of Electrocardiographic Abnormalities and Patterns of Left Ventricular Hypertrophy Identified by 2-Dimensional Echocardiography in Patients with Hypertrophic Cardiomyopathy. Am J Cardiol 51(1):189-94, 1983.

Doç. Dr. Yavuz YILDIZ
Spor Hekimliği Uzmanı